Na części praktycznej matury z informatyki znajdziemy jedno zadanie, które dotyczy arkusza kalkulacyjnego. W ostatnim wpisie starałem się odpowiedzieć na pytanie: z jakiego oprogramowania najlepiej korzystać na maturze 2019 – czy z MS Excel czy Open Office/Libre Office? Bez względu na to, na jakim programie zdajemy maturę, zadania są zawsze dla wszystkich takie same.
Zadania maturalne z arkusza kalkulacyjnego można podzielić na dwa typy:
Zadania z plikiem do importu
Zadania symulacyjne
Wyżej wymienione dwa rodzaje zadań są od siebie diametralnie różne. Każde z nich kładzie nacisk na coś innego. Co więcej, wymagane są inne umiejętności do ich wykonania.
Zadania z plikiem do importu na maturze z informatyki Zacznę od rodzaju zadań, które większość uczniów uważa za przyjemniejszy. Zadania te charakteryzują się (jak sama nazwa wskazuje), że do wykonania poszczególnych podpunktów należy najpierw dokonać importu pliku tekstowego do Excela. Plik zawiera oczywiście dane, na podstawie których będziemy wykonywać polecenia.
Po udanym imporcie możemy zabrać się za wykonywanie poszczególnych poleceń.
Ale jak? – zapytacie.
Największą trudność w tego typu zadaniach jest po prostu wykonanie poleceń – w przeciwieństwie do drugiego typu zadań (symulacja), o którym zaraz opowiem.
Uzyskanie maksymalnej liczby punktów za całe zadanie jest relatywnie proste. Często podpunkty w poleceniu nie są ze sobą związane, zatem jeżeli popełnimy błąd w jednym, nie ma to wpływu na pozostałe. Co roku uczniowie pytają mnie: jakie umiejętności są sprawdzane? Co należy umieć?
Odpowiadam zawsze tak samo 🙂
Pierwsza sprawa – funkcje! Excel operuje na funkcjach! Bez znajomości poszczególnych formuł, wykonanie zadań może okazać się niemożliwe. Co więcej, znajomość jedynie kilku funkcji również nie wystarczy. Poniżej przedstawiam zbiór funkcji, które moim zdaniem warto znać.
jeżeli ; licz.jeżeli ; suma.jeżeli ; średnia.jeżeli ; oraz ; dł ; fragment.tekstu ; lewy ; prawy ; złącz.teksty ; dziś ; dzień ; dni.robocze ; wyszukaj.pionowo ; cos ; sin ; mod ; moduł.liczby ; zaokr ; zaokr.do.całk ; zaokr.dół ; suma ; licz.warunki ; max ; mediana ; min ; średnia ; wyst.najczęściej ; dzień.tyg ; miesiąc
Jednak jest haczyk. Powiedziałem, że wyżej wymienione formuły warto znać , jednak co ja przez to rozumiem? Otóż musimy dokładnie wiedzieć do czego każda z tych funkcji jest używana. Co więcej, powinniśmy być na tyle obeznani, że pisanie formuł „z palca”, tzn. bez korzystania z kreatora tworzenia formuł nie może być dla nas problemem.
Żeby taką wiedzę zdobyć, konieczne jest wykonanie sporej ilości zadań na każdą z funkcji. Jako pierwsze zadanie, polecam stworzyć sobie arkusz, w którym spróbujemy użyć każdą z formuł co najmniej na trzy różne sposoby. Dzięki takiemu treningowi zapoznamy się dokładnie z każdą funkcją – zarówno zobaczymy co robi, jak i jakie argumenty pobiera.
Dodatkowo, przed rozpoczęciem wykonywania zadań maturalnych, warto poszukać różnych ćwiczeń z Excela w internecie. Gwarantuję, że jest ich naprawdę dużo. Począwszy od bardzo łatwych zadań przeznaczonych dla osób w wieku gimnazjalnym, przez trudniejsze, dla studentów.
Zadania symulacyjne w Excelu na maturze z informatyki Drugi typ zadań z arkusza kalkulacyjnego to zupełnie odmienna historia. Zadania te kładą główny nacisk nie na trudności poszczególnych poleceń, ale na coś zupełnie innego. W większości przypadków polecenia są bardzo proste i niewymagające dłuższego zastanawiania się. Żeby jednak uzyskać prawidłowe wyniki, należy przeprowadzić tzw. symulację.
Jak można to zrobić?
Polecenia symulacyjne wyglądają podobnie do case study. Jeżeli to hasło jest Ci obce, wyobraź sobie, że treść polecenia, to swego rodzaju „historyjka”. Dokładniej rzecz ujmując, w treści ujęte są wszystkie informacje, niezbędne do przeprowadzenia symulacji. Znajdziemy tam informacje przede wszystkim o tym, na czym dana symulacja polega, jaki okres czasu jest rozpatrywany, oraz wiele innych zależności, charakterystycznych dla konkretnego polecenia.
Jako przykład, posłużę się rozszerzoną maturą z roku 2013 (stara formuła, część 2). Zadanie nazywa się „Rezerwat przyrody – żubry”. Z polecenia dowiadujemy się, że analizujemy stany magazynowe dwóch surowców: siana i żołędzi. Wykorzystuje się je do karmienia tytułowych żubrów (których zresztą jest 90). W treści podane są dokładne zależności, kiedy jedzą żubry siano, a kiedy żołędzie, kiedy uzupełniane są stany magazynowe poszczególnych surowców itd. Polecenie składa się z takich informacyjnych „wrzutek”, które kluczowe są do wykonania prawidłowej symulacji.
Zadania tego typu są dla większości maturzystów szczególnie skomplikowane. Największym problemem jest fakt, że samemu musimy wygenerować wszystkie dane i to właśnie na podstawie tego, co otrzymamy musimy wykonać polecenia. A co jeżeli popełnimy błąd przy generowaniu danych i na każdy podpunkt będziemy mieć inne odpowiedzi niż z klucza?
Niestety. Nie ma dla nas ratunku 🙁
Klucz nie uwzględnia pomyłek ucznia. Jeżeli popełnicie jakąkolwiek literówkę (np. zamiast 12,3 napiszecie 12,4 itd.), może to oznaczać, że z całego zadania otrzymacie 0 punktów. Egzaminatorzy dają Wam punkty za poprawne odpowiedzi, które znajdują się w kluczu do zadania. Jeżeli zatem będziecie mieć prawidłowo wykonane polecenia, ale Wasze dane będą się różnić – wniosek jest jeden. Zero punktów.
Dlatego tak ważne jest, aby podczas wykonywania zadań (a w szczególności symulacyjnych) bardzo się pilnować, co chwila wracać do treści zadania i weryfikować, czy niczego nie pominęliśmy.
Przez wiele lat nauczania próbowałem naprawdę sporo metod, w jaki sposób uczniowie powinni wykonywać zadania symulacyjne, i najlepiej sprawdza się jedna. Poniżej znajdziecie jej ogólny opis.
1. Czytamy zadanie co najmniej dwa razy. Zadania te charakteryzują się dłuższą treścią, jednak uwierzcie – lepiej „zmarnować” 10 minut na dokładne przeczytanie polecenia dwa lub nawet więcej (!) razy, niż stracić wszystkie punkty za zadanie, bo nie zapoznaliśmy się dobrze z zadaniem.
2. Po przeczytaniu zadania bierzemy kartkę, długopis i rysujemy oś czasu, czyli poziomą strzałkę skierowaną w prawo. Na wspomnianej osi czasu musimy wypisać (w formie pionowych kresek z podpisem) wszystkie etapy, które opisane są w poleceniu.
Wielu uczniów ma z tym problemy i pytają: „Co powinno być traktowane jako oddzielny etap?”. Odpowiedź jest w miarę prosta – za każdym razem, gdy w poleceniu zmieniają się jakieś wartości (np. w zadaniu z żubrami – stan magazynowy siana) należy to traktować jako niezależny etap.
Do Waszej inwencji twórczej należy co dokładniej przedstawicie na osi czasu, czy bardzo szczegółowe opisy co się zmienia, w jaki sposób i kiedy, czy po prostu dacie ogólne tytuły typu: „karmienie żubrów”. Polecam wypróbować różne sposoby i wybrać ten, który Wam najbardziej odpowiada.
3. Gdy skończymy tworzenie osi czasu, zabieramy się za projektowanie kolumn w Excelu. Bardzo ważne jest, aby nie traktować tego co napiszemy na osi czasu jako gotowego układu kolumn, który przepiszemy do arkusza. Poniżej przedstawiam przykład osi czasu utworzonej do zadania z żubrami:
Kliknij, aby powiększyć Jak widzicie, specjalnie dodałem w nawiasach o jakie surowce chodzi, aby później w arkuszu rozdzielić każdy z etapów na dwie kolumny – jedna dla siana, a druga dla żołędzi.
Proszę pamiętać, że każde zadanie symulacyjne ma swoją tzw. podstawową jednostkę czasu . W przypadku żubrów jest to dzień. Są symulacje, gdzie podstawową jednostką czasu jest minuta, kwartał, tydzień i wiele innych jednostek czasu. Polecam Wam umieszczać jednostkę czasu jako pierwszą kolumnę .
Poniżej przedstawiam gotowy układ kolumn do zadania z rozszerzonej matury z informatyki 2013r. – „Rezerwat przyrody – żubry”.
Kliknij, aby powiększyć Mając w taki sposób rozpisane zadanie symulacyjne unikniemy długich, zawiłych formuł i wszystko stanie się możliwie najbardziej przejrzyste. Wówczas wykonywanie polecenia (jak i ewentualne poprawki formuł) nie będzie sprawiać kłopotów. A nie ma nic gorszego jak pogubić się we własnych formułach – co, musicie mi uwierzyć na słowo, nie jest wcale takie niemożliwie.
Podsumowanie Czy na maturze pojawi się zadanie typu import z pliku, czy zadanie symulacyjne – po przeczytaniu tego artykułu będziecie na to przygotowani. Jeżeli weźmiecie sobie do serca to, co powiedziałem odnośnie formuł i tworzenia osi czasu przed zabieraniem się za wykonywanie symulacji i poćwiczycie trochę , część maturalna z Excela nie powinna stanowić dla Was problemu.
Bardzo polecam przejrzeć matury z informatyki z lat poprzednich – próba rozwiązywania ich jest najlepszym treningiem.
W razie jakichkolwiek pytań, pamiętaj że możesz zawsze się ze mną skontaktować zarówno telefonicznie, jak i mailowo 🙂
